Deze keer hebben we niet één, maar twee gasten over de vloer bij Radio Raccoons: Esther De Loof en Ruben Verborgh. Topic van de dag: Solid, een nieuwe technologie én ook een nieuwe manier om om te gaan met onze persoonlijke data. Veel potentieel, maar ook veel vragen. De antwoorden op die vragen krijg je in deze aflevering.

In deze aflevering komen Esther De Loof, business development Europe bij Inrupt, en Ruben Verborgh, professor bij UGent en researcher bij imec, aan bod. Zij delen hun expertise over Solid. Ze zijn uiteraard geen twee willekeurige mensen, maar ze doen samen - en apart - een aantal interessante zaken.

Van een ver verleden tot vandaag

Ruben en Esther kennen elkaar al een heel lange tijd. In een ver verleden stond Esther op de planken en deed Ruben daarvoor geluid en belichting. Fast forward naar 2015, wanneer ze samen begonnen te werken aan de universiteit. Dat klikte zodanig dat in het najaar van 2020 Ruben haar contacteerde om de dots te connecteren voor Solid in Vlaanderen. “Toen ben ik met de verschillende partijen beginnen babbelen, en ben ik terechtgekomen bij Inrupt, de start-up van Tim Berners-Lee,” volgens Esther. Die laatste ken je misschien beter als de uitvinder van het web en is nu ook - door het Solidinitiatief - heruitvinder van het web.

Hoe Ruben van klankman naar professor decentralized web technologies ging? “Ik wilde eigenlijk rockster worden. Ik heb altijd die passie voor enerzijds muziek en anderzijds technologie gehad. Met een elektrische gitaar combineer je beiden. Maar gaandeweg werd het duidelijk dat mijn technologische passie - en talenten - groter was dan die andere,” volgens Ruben. De job die hij vandaag doet komt wel dichtbij die van een rockster: als onderzoeker reist hij de wereld rond om zijn boodschap over het world wide web te verkondigen.

Ruben begon in 2010 aan de UGent en imec als onderzoeker webtechnologie (data op het web). Dat was de voorloper op wat nu vandaag Solid heet. Even een fast forward naar 2017: Ruben pikt de draad op met Tim Berners-Lee door hem te bezoeken in MIT en samen zijn ideeën rond Solid te bekijken. “Daar heb ik de Solid ideeën meegenomen naar Vlaanderen. Toen was dat nog een klein zaadje, maar dat klein zaadje heeft een heel goede voedingsbodem gevonden. Nu begint het een groot verhaal te worden op technologisch vlak, maar ook op een heel aantal andere vlakken.” De rest is geschiedenis. Eind 2020 kon Ruben het niet meer alleen. “Ik had mijn oude compagnon de route Esther nodig om contacten op te volgen, want uiteindelijk ben ik de computernerd en wil ik achter de knoppen zitten.”

Naast zijn academische taken bij de UGent, heeft Ruben besloten om deels voor de industrie te werken omdat de vraag zodanig groot is. Hij adviseert bedrijven die aan Solid willen doen en Inrupt is daar één van.

“Solid is heel veel, maar laten we kijken naar een korte geschiedenis van het web,” begint Ruben. Berners-Lee heeft het web uitgevonden in de jaren ‘80 - ‘90 met de intentie om kennis makkelijker te laten verspreiden, over de grenzen van machines heen. Het kernidee daarvan was universaliteit. “Iedereen moet kennis kunnen consumeren ongeacht op welke manier het gepubliceerd is en ongeacht op welk toestel je wil gebruiken om de kennis te consumeren. Het probleem was toen dat kennis vaak bleef plakken aan machines in verschillende soorten en maten. Het web bracht een technologisch laagje om ervoor te zorgen dat informatie zich tussen machines heen wereldwijd kon verspreiden en dat al die informatie aan elkaar kon gelinkt worden.”

Gaandeweg transformeerde het web van een technologische uitdaging naar universaliteit op een hoog niveau:

Het werd ook meer dan enkel universaliteit. “Het web heeft ook de weg gevonden naar het commerciële: hoe kunnen we zaken verkopen? Uiteraard heeft het verhaal zich ontpopt naar een verhaal dat we allemaal wel kennen.”

Rond de jaren 2000 lanceerden er veel nieuwe ideeën die voorheen niet mogelijk waren. Kijk naar eBay, waar je tweedehands spullen kon verkopen, of Amazon, koop wat je maar wil en laat het voor je deur leveren. “Een paar jaar later vormden zich totaal nieuwe paradigma’s. Denk maar aan persoonlijke data die plots op het web stond en plots ook gebruikt werd voor zowel positieve als negatieve zaken. Verkiezingen beïnvloeden, reclame maken en mensen verleiden tot zaken die ze anders niet zouden doen... Het web is verwijderd geraakt van het originele idee dat Tim Berners-Lee had, namelijk, het moet voor iedereen werken,” vertelt Ruben. “Je moet bijvoorbeeld aanwezig zijn op Facebook, wat het idee van universaliteit in de weg staat.”

“Het feit dat een klein clubje van bedrijven bepaalt hoe wij informatie consumeren, dat gaat volledig in tegen de geest van het world wide web en innovatie, want het idee was dat iedereen zich kon aansluiten en nieuwe ideeën kon uitwerken. Als je een paar gatekeepers krijgt, valt dat idee in duigen. Daarom is Tim Berners-Lee bezorgd. We moeten terug naar universaliteit, iedereen moet alles kunnen doen en de toestemmingsloze innovatie moet terugkomen.”

De sleutel, volgens Berners-Lee, is persoonlijke data. “Als mensen terug controle geven over hun eigen data via persoonlijke datakluizen, dan zullen we weer in staat zijn om te innoveren op het web en terug constructieve uitwisselingen op het web te hebben. Vandaar dus Solid als the web reimagined*,*** maar dan anno 2022 en verder.”

Hoe we dat gaan uitwerken in de praktijk? Esther geeft antwoord: “Momenteel is het businessmodel van veel bedrijven dat zij hun data niet willen delen, aangezien het een competitief voordeel is. Maar we hebben binnen Europa gemerkt dat zo’n model niet werkt voor ons. We kunnen niet op tegen bedrijven uit China en Amerika, dus we moeten heel het idee van die datalaag anders aanpakken, zodanig dat we meer kunnen innoveren.”

Hoe gaan we die shift er laten komen? Dat is wat Inrupt probeert uit te zoeken op wereldwijd niveau door samen te werken met organisaties die een digital footprint hebben, denk aan overheden, grote bedrijven, ngo’s, enzovoort. “We willen zo snel mogelijk dat er zoveel mogelijk mensen een persoonlijke datakluis hebben met daarin toch minstens al een deel van hun persoonlijke data.”

Vlaanderen is daarin een echte koploper, wereldwijd. “Ik wil dat duidelijk zeggen want Vlamingen zijn wat bedeesder van aard, maar wat we hier in Vlaanderen hebben is een uniek iets. Een cocktail van verschillende partners,” volgens Esther. “SolidLab langs de ene kant als academische partner, daarnaast het Datanutsbedrijf van de overheid als neutrale speler die de markt in gang steekt, en dan een heel aantal bedrijven, waaronder ook Cronos, die kijken naar hoe we naar de markt kunnen met Solid. Die dynamiek van private bedrijven, de overheid, en academia is echt uniek.”

Deevid is benieuwd naar de visie van Tim Berners-Lee en hoe hij actief is in het project. Volgens Ruben is hij actief op twee fronten. Enerzijds is hij bezig met de visie rond Solid. Waar moet het web naartoe? Waar kunnen we als wereld naartoe met een informatienetwerk? Langs de andere kant is Berners-Lee ook met het technische luik bezig, net zoals Ruben is hij een developer. “We zijn allebei redelijk geeky over dat soort zaken en zijn zo ook aan de praat geraakt. Ik had toevallig een zomer vrij en kon naar MIT komen en Tim was akkoord. Dat was een beetje een Trojaans paard: ik ging development doen, maar uiteindelijk zijn we aan de praat geraakt over de high-level visie rond Solid. Al snel werd duidelijk dat we samen aan de slag moesten.”

Eigenlijk is Ruben pas op het einde van het onderzoeksproject bij het team van MIT binnengekomen. Toen hij toekwam, was het duidelijk dat de eerste laag van de onderzoekschallenges aangepakt waren. Het was tijd om te beginnen aan de andere, meer commerciële aspecten, waar Esther het eerder al over had. “Dat is wat ik wilde doen met mijn leven. Half toevallig is dat in Vlaanderen opgepikt en beginnen bloeien. Tim Berners-Lee komt vaak langs bij ons in Gent om aan Solid verder te werken, we halen inspiratie uit elkaar. We mogen dus echt wel trots zijn om wat we al bereikt hebben.”

“In heel het verhaal is technologie de basiswaarde, maar ook alleen dat. Zonder technologie gaat het niet lukken, maar met alleen technologie ook niet.”

Volgens Ruben moet je Solid bekijken als post-big data. Voor Solid was er de big datastroming waarbij men keek naar hoeveel data je op één plaats tesamen kan krijgen. Het antwoord daarop? Oneindig veel, technologisch gezien. Wat big data ons geleerd heeft, is dat er hoewel er geen technologische limieten zijn, er wel economische, sociale en ethische limieten zijn.

“Eerlijk gezegd, vanuit technologisch oogpunt: big data is saai. Natuurlijk gaan er interessantere zaken gebeuren als je zoveel data op één plaats brengt, maar wat als dat niet kan? Wat als er dwingende reden zijn die niet technologisch zijn van aard, zoals GDPR, maar ook het competitieniveau. Het kost enorm veel geld om dat te gaan doen. Dataverzameling vertraagt innovatie.”

Dat is ook het doel van Solid. In plaats van alle data op één systeem te verzamelen, krijgt iedereen een eigen datakluis. Daardoor krijg je in plaats van enkele zeer grote big datasets een heel groot aantal kleine datasets. “De toekomst, voor mij, bestaat uit heel veel kleine data,” volgens Ruben. “Iedereen krijgt dus een dataset, maar ook gebouwen, wagens, en zelfs slimme verkeerslichten kunnen zo’n kluis krijgen. Dan is de vraag: hoe ga je daarmee om? Technologisch is dat een gigantische puzzel om op te lossen. Big data is veel simpeler. Maar de filosofie achter het decentralizen is dat de voordelen zo belangrijk zijn, dat wij als technologen praktisch verplicht zijn om het op te lossen.”

Als de technologen het dan kunnen oplossen, wat moeten we dan doen? Esther bekijkt het vanuit drie standpunten:

Hoe vermijden we dat we in een soortgelijke situatie als nu komen? “We gaan niemand overtuigen van Solid omdat je meer privacy en consent aanbiedt. Nobody cares. Some of us do, maar wij zijn de 1%. De meeste mensen geven er alleen om als het ook gemakkelijk is. Dus we gaan niemand overtuigen op basis van ideologische gronden, maar juist wél omdat het het leven beter maakt. Wat het leven niet beter maakt? Constant in dialoog gaan,” vertelt Ruben.

De vergelijking met cookies is interessant. Cookies zijn een voorbeeld van wetgeving die het omgekeerde effect heeft gehad. De Nederlandse kunstenares Julia Jansen gaf bijvoorbeeld een boek uit van 900 pagina’s lang, gevuld met alle terms and conditions waarmee je akkoord gaat als je op een bepaalde website op het knopje klikt. 

“Niemand begrijpt dat, zelfs de meest gespecialiseerde jurist geraakt er niet aan uit. Los daarvan, waar de cookievensters werken voor de websites die toestemming vragen, gaat een datakluis werken voor jou. Ook de ervaring die je krijgt, kan er anders uitzien voor andere mensen. Dat is het verschil tussen controle en consent. Bij consent ga je het misschien niet altijd begrijpen, dat zijn dialoogvensters die anderen maken. Bij controle ga je zelf beslissen. Het kan ook zijn dat je bij controle net geen keuze wil maken. Bijvoorbeeld: ‘bij elke kledingwinkel mag je mijn schoenmaat tonen, maar als er financiële vragen gesteld worden, wil ik het wel zien’. Je gaat dus de keuze maken afhankelijk van jouw geprefereerd gebruik.”

Als gebruiker kan je ook beslissen om de controle gedeeltelijk door te geven, bijvoorbeeld bij vragen over medische data. Stel dat een potentiële verzekeraar toegang wil tot die data, en je kent er eigenlijk niets van, dan kan je die controle geven aan je huisarts. “Controle is een sterker en flexibeler concept dan consent. Én het geeft een betere ervaring,” vertelt Ruben.

“Ik denk dat Solid een heel goede implementatie is voor het idee dat achter GDPR zat,” vertelt Esther. “Niemand ligt er wakker van, maar vooral omdat we geen goede tool om er effectief iets mee te doen. Het goede hier is: de overheden en grote organisaties liggen er van wakker dat ze met een integere manier met je data omgaan. Solid geeft hun de kans om dat op een actionable manier naar de eindgebruiker te brengen.”

Esther neemt de vergelijking nog verder. “Typisch bij cookies is dat je op één moment controle hebt en daarna eigenlijk niet meer. Bij Solid kan je dat moment stretchen in de tijd. Je hebt controle de eerste keer dat je data deelt, je kan dat op een gestructureerde manier doen, maar nog belangrijker: je kan op elk moment je consent intrekken op een veel intuïtievere manier. Dat is wat het echt is om controle te hebben,” vertelt ze.

Ruben pikt daar verder op in: “De reden waarom wij over privacy praten is omdat het een eenzijdig verhaal is. Grote bedrijven weten dat het een straatje is dat doodloopt. Je kan geen oplossing vinden voor privacy. Privacy is een verhaal waar de consument en bedrijven tegen elkaar worden opgezet. De bedrijven zijn evil, ze willen zoveel mogelijk data verzamelen en arme mensen geraken die data kwijt. Maar: bedrijven liggen daar van wakker. Ze hebben door dat het vandaag geen zin meer heeft om zoveel data te verzamelen. Dat is een enorme verantwoordelijkheid, legaal gezien.”

Bedrijven zien zich vandaag genoodzaakt om data te verzamelen omdat ze data nodig hebben om te innoveren, maar eigenlijk doen ze dat liever niet, vertelt Ruben. Dat probleem lost Solid op, want bedrijven hoeven geen data meer te verzamelen. In dat systeem leveren mensen zelf data, en als bedrijven die bepaalde data nodig hebben, kunnen mensen hun consent geven als ze dat zelf wensen. “We laten data beter stromen, maar onder controle van mensen.”

We kunnen niet om een paar grote spelers in het internetlandschap. Hoe gaan we om met zo’n bedrijven? Volgens Ruben ligt dat anders dan we denken. “Wij hebben Facebook, Google, en andere grote bedrijven niet nodig in dit verhaal. De data die op Facebook staat is in de eerste plaats vooral nuttig voor adverteerders, maar niet erg nuttig voor mij. Laat ze maar verzamelen. Dat is data die niet werkt voor mij, en zelfs als ze werkt voor mij, kan ik die data er ook uithalen,” vertelt Ruben. “Ze weten wel wat mijn likes en vrienden zijn, wat nuttig is voor advertenties. Wat ze niet weten, is wat ik vorige week in de Delhaize kocht, wat ook nuttige data is om voor mij te laten werken.”

Als we kijken naar de eerste use cases rond Solid, zien we eigenlijk vooral cases rond data die Facebook ook niet heeft. Solid hangt dus niet af van zo’n bedrijven en staat er dus ook niet mee in competitie. “Die bedrijven zijn in essentie verkopers van advertenties. Dat werkt voor andere partijen, maar niet voor mij. Solid is data die voor mij werkt.”

“Met Solid kunnen we ook sociale interacties doen op een sociale en ethische manier, maar dat is niet ons doel. We willen geen vervanger voor Facebook maken. We kijken naar wereldwijde innovatieproblemen over een gebrek aan data die niet goed stroomt. Als we in passant zulke problemen kunnen oplossen, perfect, maar het is onze driver niet,” sluit Ruben de vergelijking af.

De toekomst van Solid? Zo onzeker als toen Berners-Lee het internet initieel bouwde in 1988, volgens Esther. “Waarschijnlijk kunnen we op dit moment helemaal niet inschatten waar we binnen tien jaar staan met Solid. We weten totaal nog niet wat voor socialemediaervaringen mogelijk kunnen zijn.” Esther ziet het nu als een idee van loskoppeling: data en apps loskoppelen van elkaar met als doel tailored apps te maken voor verschillende doelgroepen.

“Kijk naar Facebook bijvoorbeeld: de app wordt vooral gebruikt door kleinkinderen en grootouders om elkaars foto’s te zien, maar het platform is helemaal niet gemaakt voor kleine kinderen en oudere mensen. Toch zijn mensen geforceerd om het op die manier te doen, want het is de enige manier. Solid kan daar verandering in brengen,” vertelt Esther. Zo kan iedereen een verschillende app gebruiken, met elk zijn socialemediaervaring, bovenop de datalaag van kluizen. “Jij kan mijn foto’s zien met een app die meer bij jou past, en ik kan jouw foto’s zien met een app die meer bij mij past.”

Deevid vraagt zich af waarom we Blockchain en Solid niet met elkaar mogen verwarren. Of hebben ze toch iets met elkaar gemeen? Ruben legt uit: “Wat ze gemeenschappelijk hebben, is dat ze beide gedecentraliseerd zijn. Zowel blockchain als Solid willen dingen doen zonder een centrale speler nodig te hebben. Simpel gezegd: we willen met elkaar foto’s delen zonder Facebook in het midden te hebben.”

Tot zo ver de vergelijking, want er zijn ook heel wat verschillen, vooral de doelstellingen. Bij blockchain gaat men zonder centrale speler het eens worden over dezelfde waarheid. “Het gaat om transacties waar iedereen een kopie heeft van het transactieregister. We zijn het allemaal eens over dezelfde waarheid.” Daartegenover staat Solid, waar we zonder centrale speler onze eigen data bijhouden. “Het gaat net om allemaal verschillende data in plaats van dat iedereen dezelfde kopie heeft. Daarnaast zijn er veel meer use cases voor persoonlijke data zonder centrale mediator dan voor blockchain. Er zijn veel minder blockchain cases dan de hype ons vandaag doet geloven.”

Deevid kan zich use cases voorstellen waar we de gebruiker niet zomaar willen toelaten om zaken in die persoonlijke data te veranderen, denk maar aan je rijksregisternummer of je strafblad. “Wel, dat is het grootste verschil met blockchain,” legt Esther uit. “Eens het in de chain zit, kan je er niet aan prutsen zonder dat iedereen het weet. Solid is heel anders: sommige dataelementen in je Solid pod moet je kunnen aanpassen. Als je favoriete kleur vandaag rood is, en morgen is dat blauw, moet je dat kunnen aanpassen en kan niemand je tegenhouden.” Maar wat als dat nu om essentiële informatie gaat? Hoe ze dat precies gaan aanpakken in een Solidecosysteem, dat is wat ze vandaag testen in Vlaanderen, door bijvoorbeeld een label te geven van een authentieke bron.

Ruben vult aan: “Dat kan bijvoorbeeld opgelost worden met digitale handtekeningen. Als de overheid ‘ja’ zegt, dan klopt het. Hier zie je ook dat blockchain niet nuttig zou zijn: als de overheid zegt dat het een bepaalde dag is, dan maakt het niet uit of alle andere mensen ook zeggen dat het klopt. Je hebt daar geen consensus over nodig.”

Deevid bedenkt zich - als AI man - dat als je toestemming geeft aan een bedrijf om je data te gebruiken voor een AI model, en je bedenkt je, dat de data al in het model zit en verwerkt is. Wat dan? Ruben antwoordt: “Alles waar we over spreken, is artificial intelligence. We moeten het breder zien dan alleen machine learning.”

Ruben legt uit dat er binnen AI twee stromingen zijn:

Wat als we Solid ook gebruiken voor die black box-omgeving? “Daar is innovatie voor nodig. Heel veel van machine learning is geënt op big data technologie. Er is nog onderzoek nodig om dat soort zaken te doen, en daarvoor kan federated machine learning nuttig zijn, waar we data in stukken aanleveren en dus ook makkelijker in en uithalen,” vertelt Ruben.

Terugkoppelend naar consent: niemand kan 100% begrijpen wat het black box-systeem doet met data, per definitie. “Daar zijn veel legale vragen die we nog moeten oplossen.”

Binnen de Vlaamse overheid zitten er momenteel veel zaken in de pipeline, vertelt Esther. Momenteel zijn er bijvoorbeeld volgende doelstellingen bij een opkomend datanutsbedrijf:

Wat betekent zo’n datanutsbedrijf nu? “Elke samenleving kan maar draaiende blijven zolang de infrastructuur van de samenleving werkt. Dat kan gaan over waterwegen, snelwegen, en spoorwegen, maar ook data is nu een cruciaal iets. Het is een basisstructuur die in orde moet zijn,” vertelt Esther.

Ruben haalt Telenet in de jaren ‘90 als voorbeeld aan. “De overheid gaf de impuls om Telenet op te richten. Er was geen enkel privébedrijf dat investeringen wilde doen om glasvezel in de grond te steken. De reden waarom de overheid toen geïnvesteerd heeft was niet louter om mensen internet te geven, maar omdat er een nieuwe economie in aantocht was. We moesten daarin kunnen meedoen,” legt Ruben uit. “Nu gebeurt eigenlijk hetzelfde. Er komt een nieuwe dataeconomie aan en we moeten meegaan in die stroom. Daarvoor hebben we datakluizen nodig. Het doel is niet die kluis op zich, maar de innovatie die mogelijk wordt als de juiste infrastructuur aanwezig is, dus het datanutsbedrijf zal nu die investeringen doen om het dan op langere termijn over te laten aan de markt.”

“Het datanutsbedrijf neemt eigenlijk een aantal drempels weg en creëert die markt. Het grote doel is data laten stromen,” sluit Esther af.

Het is lastig om de toekomst te voorspellen, maar we laten het Esther en Ruben toch problemen. Ruben start: “Ik denk dat dingen gemakkelijker gaan worden. Er zijn vandaag veel handelingen die we - onnodig - moeten doen met betrekking tot het verhuizen van data. Ik denk dat die later veel naadlozer over zullen gaan in elkaar. Eerlijk gezegd, hoe het er precies uitziet, dat weet ik ook niet, maar ik beeld me een wereld in waar ik veel minder moet nadenken over in welke silo’s ik zaken moet doen. Ik denk dat we van hokjesdenken evolueren naar een meer immersive manier van zaken doen.”

Esther’s visie? “Het is moeilijk om de toekomst te voorspellen, maar er zijn wel een aantal principes waar we willen aan vasthouden. Als je je data zelf in handen hebt, is het makkelijker om diensten te krijgen die op eigen maat zijn. We moeten goed nadenken over hoe we dat willen doen, maar we willen ook geen Black Mirror aflevering creëren. Hoe gaan we de gebruikerservaring zodanig maken dat het tailored is zonder dat het voelt alsof er ingebroken wordt op privacy?” Esther kan zich voorstellen dat het heel indringend is als je bepaalde reclames op maat ziet en wil dat gevoel omdraaien zodat het niet meer intrusief voelt. “Als ik een app zou hebben die mij assisteert bij reizen, en weet wat mijn smaak is qua eten, die dan voorstelt om bij een Mexicaans restaurant te eten... Dat is comfortabel en niet creepy.”

Langs de ene kant heb je een uitvoerende poot rond Solid in Vlaanderen, dat is het Datanutsbedrijf dat praktisch nadenkt over wat bedrijven moeten doen. “Langs de andere kant moeten we beseffen dat we er nog niet helemaal zijn. Solid is een nieuwe technologie met nieuwe ideeën en nieuwe modellen. SolidLab is de pijler waarin de overheid investeert om onderzoek te voeren om het gat dicht te maken.”

SolidLab gaat concreet enkele uitdagingen helpen wegnemen:

“SolidLab wil die vraagstukken voor zijn en uitdagingen wegnemen zodanig dat wanneer het datanutsbedrijf klaar staat met bedrijven om te beginnen innoveren, de eerste struikelblokken al weg zijn,” sluit Ruben af.

Alle bedrijven die rond Solid werken, zitten samen in een Solid Community die ééns per maand samenkomt. Er zijn verschillende tracks rond technologie en business development waar je aan kan deelnemen. 

https://youtu.be/ycc1GEWU0n0