فضای نامتعارفی که داستانِ «گدا»، اثر غلامحسین ساعدی، با نورپردازیِ و عرضه‌ی متفاوتش از واقعیت پیشِ رویِ خواننده می‌گذارد، فرصتی به دست می‌دهد تا مفاهیم مهمی مثل معنای زندگی و مرگ، ترس، شفقت، و تنهایی ارزیابی و بازاندیشی شوند.
Show Notes
آنچه از لحنِ پیرزن در دفاع از کار «گدایی»اش به ما منتقل می‌شود، معنایِ پیچیده‌ا ی است که «گدایی» کردن برای او دارد. در سطح عملگرا بودن، پیرزن از گدایی برای کسب درآمد استفاده می‌کند. جنبه‌ی دیگر این کار اما برای پیرزن توجیه و ماهیت مذهبی آن است. پیرزن به باوری عامیانه، گدایی را عملی با ثواب می‌داند، خصوصاً وقتی که در هیئتِ مداح و روضه‌خوان به آن می‌پردازد. با این همه، سوایِ فایده‌ی مادی و معنوی «گدایی» پیرزن ادعا می‌کند که از بوی «نون گدایی» خوشش می‌آید. این ادعا خواننده را به فکر می‌اندازد که شاید گدایی آخرین چیزی است که دیگران نمی‌توانند از چنگِ پیرزن بیرون بیاورند. پیرزن به عنوان گدا خودش است بی‌آنکه دیگران بخواهند برای او تصمیم بگیرند و برای او تعیین تکلیف کنند. گدایی با همه‌ی زشتی و دردناکی‌اش برای او راهی کاملاً شخصی است برای «بودن»، در اجتماع بودن، و به دیگران وصل ماندن. «گدایی» برای پیرزن آخرین عملی است که بین او و مرگ فاصله انداخته و به نوعی برای او معادل شده با «زنده» بودن.
پایان داستان گدا اما بیشتر از غمناک‌بودن، بر خواننده تأثیری رازآمیز، کابوس‌وار و خواب‌گونه می‌گذارد. اما واقعاً فایده‌ی کابوس‌ها، و یا خلاقیتی ادبی که به بازسازی رازآمیزیِ یک کابوس می‌پردازد، در چیست و یا نیاز به آنها را چطور می‌توان توجیه کرد؟ جواب به این سؤال چندان آسان نیست اما یک چیز در مورد آنها مسلم است. و آن اینکه بدون خواب، رؤیا، و خیالات جادویی و رمزآلود، انسان مجال ناچیزی برای روبرو شدن با تجلیاتِ روحِ پرخجلان خودش خواهد داشت. به عبارت دیگر، نفسِ پرقدرت بودن تأثیر عناصر جادویی بر انسان خود به خود دلیلی می‌سازد برای کنجکاوی بیشتر در مورد این عناصر. شاید انسان، بیشتر از این طریق −و البته تا حدی که ممکن است− برای رویارویی با رازآمیزترین حقیقتِ وجود، یعنی مرگ، آماده می‌شود، و شاید همین آمادگی به نوبه‌ی خودش او را قدردانِ زندگی می‌کند.
What is Peyrang | پیرنگ?
در برنامه‌ی پیرنگ نگاهی می‌اندازیم به نمونه‌هایِ برجسته‌‌ی داستان کوتاه ایرانی. در خواندن یا بازخوانیِ هر اثر نقش عنصرِ داستانیِ عمده‌ای را که به اثر تمایز بخشیده، اجمالاً بررسی می‌کنیم و امیدواریم که در ضمنِ معرفیِ هر داستان، برای شنوندگان نوعی تمرینِ فکری فراهم کنیم که در نتیجه‌ی آن هم درک بهتری از معنای داستان ممکن بشود و هم لذت عمیق‌تری از فرمِ ادبی آن.