5h30 sáng 10/9, chị Hoàng Thị Cảnh thức giấc khi nghe tiếng "lục cục" trên đồi. Trời vẫn tối, núi đồi mù mịt trong mưa. Đây đã là ngày thứ hai mưa trút xuống không dừng. Chị gọi chồng cùng hai con trai dậy, ngược dốc lên suối "xem lũ".
Nhà chị Cảnh là căn đầu tiên từ hướng núi Voi - ngọn cao nhất 1.033 m trong dãy núi trải dài từ Yên Bái sang Lào Cai. Dãy núi tạo thành vành đai với cánh rừng nguyên sinh rộng một nghìn hecta. Nước từ hàng trăm khe trên núi Voi hợp thành con suối chảy vắt qua làng, cấp nước cho cánh đồng và những đồi ngô chạy dài dọc thung lũng. Nơi đây có 760 nhân khẩu, hầu hết là dân tộc Tày sinh sống lâu đời.
Giữa đường, chồng chị Cảnh quay về, bảo rằng mưa lớn, nước suối to là bình thường. Nhưng chị không yên dạ, rủ hai con trai đi tiếp. Khi tới ven suối, họ thấy nước dâng cao, réo ầm ầm, lòng suối mở rộng trong khi ngày thường chỉ độ hai mét. Đá lục cục từ sườn cao lăn xuống. Họ định quay về.
Bỗng dưng, một tiếng "ùng" vang lên. Mặt đất rung chuyển. Đất đá, bùn nước, cây cối bắn lên trời như pháo rồi ụp xuống mấy ngôi nhà. Chị Cảnh bị hất văng, rơi xuống dòng lũ bùn. Có thứ gì như cành cây đập vào lưng, đau điếng, chị choàng tỉnh, bị lũ đánh dạt lên gần vệ đường. Chị vùng vẫy trong bùn đặc tìm cách thoát thân. Hai cậu con trai thoát được lên trước, mặt tím tái tìm gọi mẹ.
Cơn lũ đầu tiên chỉ dừng được dăm phút, một tiếng "ùng" nữa lại vang lên rồi chụp xuống những nóc nhà còn lại. Chị Cảnh và hai con cắm đầu chạy dọc sườn núi. Thấy đứa cháu gái lớp 9 bị cành cây đâm xuyên bụng, chị cõng nó vừa bò vừa chạy. Người chị mềm nhũn nhưng không dám dừng lại, sợ một trận lũ nữa dội xuống. Ngoái lại phía sau, chị không thấy chồng, cũng không thấy nhà.
Thôn làng đã biến mất.
Làng Nủ trước và sau trận lũ quét
Thảm kịch trong đêm
Phía bên kia dòng suối, người Làng Nủ ở những sườn đồi khác lao ra khỏi nhà, la hét.
Trong cơn mưa, những tiếng hét không thể vọng tới bên kia đồi. Tờ mờ sáng ấy, nhiều người còn chưa tỉnh giấc. Những đứa trẻ đã soạn sẵn sách vở từ đêm hôm trước, chờ đến trường. Trâu vẫn buộc sau chái nhà, chưa kịp mở thừng cho lên đồi ăn cỏ.
Dòng lũ bùn đá "như con rắn" trườn dọc suối Vằng Kheo xuống thung lũng, cuốn phăng mọi thứ trên đường. Những mái tôn xanh đỏ, gia súc và cả con người cuồn cuộn trôi đi. Một cụm dân cư biến mất chỉ sau “hai cơn nổ ầm trời và một cơn ngắn hơn". Ngôi làng dưới chân núi Voi tan tành, ly tán.
Gần một phần mười dân số Làng Nủ nằm dưới lớp bùn đá: 33 hộ bị vùi lấp, 54 người chết, 13 người mất tích, 14 người bị thương. Tổng số chết và mất tích cao hơn bất kỳ thống kê nào về lũ quét từng xảy ra trong 20 năm qua.
Chị Hoàng Thị Cảnh, thôn Làng Nủ, xã Phúc Khánh, huyện Bảo Yên, Lào Cai. Ảnh: Hoàng Phương
Ngày núi vỡ, làng bị cô lập, mất điện, mất liên lạc với bên ngoài. 14h, huyện mới tiếp cận được hiện trường.
Bí thư Huyện ủy Bảo Yên Hoàng Quốc Bảo viết vội bức điện khẩn trên giấy vở học sinh, giao cho cán bộ băng rừng về TP Lào Cai cấp báo "đề nghị hỗ trợ tìm kiếm cứu nạn khẩn cấp".
Sở chỉ huy cứu hộ cứu nạn được lập vội tại Nhà văn hoá thôn. Trên tấm bản đồ giữa căn phòng, Làng Nủ giờ thành một vết xước dài, như bị ai cấu toạc một mảng giữa rừng xanh, loang lổ, tứa máu.
"Vết xước" dài 1,3 cây số, rộng 24 hecta với khoảng 1,5 triệu mét khối đất bùn đã xóa sổ một phần thôn bản. Dọc đường lũ đi, thân núi bị cạo nhẵn, đỏ quạnh. Lòng suối mở rộng nhất đến 300 m.
Trận lũ quét xảy ra tại Làng Nủ, sáng 10/9. Nguồn: Sầm Nhuận
Hơn 650 người từ các lực lượng cứu hộ vào làng, lật tung từng đoạn suối, tìm kiếm từng nạn nhân dưới lớp bùn đặc quánh. Những thi thể đã nhận diện được đặt trên tấm bạt lót bên đường.
Anh Hoàng Văn Thới gục đầu cạnh hai cỗ ván tạm cho hai đứa con nhỏ, người lớn nằm cạnh, quấn trong manh chiếu. Không đủ áo quan cho người xấu số, Thới phải chờ.
Nhà Thới vốn ở bên kia suối. Đêm trước thấy mưa lớn, sợ quả đồi sau nhà lở, anh đưa vợ con sang nhà em họ ở thung lũng này lánh tạm. Anh đã tin đây là chỗ an toàn nhất làng bởi "chưa bao giờ ngập". Rạng sáng, nghe tiếng nổ, anh băng qua những điểm sạt, gào thét gọi vợ con, hơn 30 nóc nhà đã không còn.
Chỉ sau một buổi sáng, Thới mồ côi mẹ, mất cả vợ, ba đứa con, cùng nhiều họ hàng. Hai con trâu với nương sắn là tài sản quý giá của gia đình cũng bị cuốn trôi trong dòng nước lũ.
Cạnh đó, chị Lục Thị Xim chân trần dính đầy bùn đất, ngồi bên vệ đường - nơi những chiếc cáng đi qua, chờ tin mẹ. Bố chị đã được tìm thấy và đưa về xuôi mai táng.
Sáng hôm ấy, sau hai ngày không liên lạc được với bố mẹ, vợ chồng Xim nóng ruột, băng đồi từ xã Lương Sơn tìm về Làng Nủ. Khi đến đầu thôn, người làng trông thấy chị, khóc:
Xim chạy bộ về nhà, lòng hy vọng "nhà ở mép đường, chắc lũ không quét đến đâu. Bố mẹ nghe tiếng nổ, sẽ chạy lên đồi". Nhưng trước mắt Xim là sông bùn quánh nhão, phẳng lì, không còn dấu vết nào của ngôi nhà nơi chị từng lớn lên.
Anh em không ở gần, bố mẹ Xim sống giữa làng, nương nhờ vào bà con. Hai ngày trước tai họa, chị còn gọi điện dặn mẹ đừng lên đồi chăn trâu vì biết mưa lớn. Chị biết tính mẹ mình, "lúc nào cũng khổ hơn người ta", mưa hay nắng, bà vẫn sẽ lên đồi sớm.
"Nếu hôm ấy mẹ đừng nghe mình, cứ đi lên đồi chăn trâu thì mẹ đã được sống", Xim bật khóc.
Lục Thị Xim ở thôn Làng Nủ, xã Phúc Khánh, Bảo Yên, Lào Cai, chỉ tay về ngôi nhà đã bị cuốn trôi trong bản đồ chụp lại sau trận lũ ngày 12/9. Ảnh: Ngọc Thành
Cơn lũ sau 16 năm
Những đám tang ở Làng Nủ không kèn trống, không đủ người khiêng quan tài, cũng không đủ người đào huyệt. Mộ phần không dấp rào, chỉ có cành cọ che đầu, theo tục lệ của người Tày. Ba chồng áo quan xếp cạnh nhau đặt ở Nhà văn hoá, nơi vốn tổ chức những nghi lễ quan trọng của làng. Trong cơn mưa nặng hạt, những cỗ quan tài được chở bằng xe máy dần ngược dốc lên đồi lúc trời sẩm tối.
Trưởng thôn Hoàng Văn Diệp đôi mắt đỏ ngầu, ghi tên những người đã mai táng gần kín hai trang vở học sinh. Ông đã nhiều ngày cùng lực lượng chức năng "vẽ" lại sơ đồ làng, đánh dấu vị trí từng hộ, số nhân khẩu để phục vụ tìm kiếm.
"Vị trí bị lũ quét không nằm trong danh sách thông báo di dời vì nơi này vốn bằng phẳng, nhà xây to cao đàng hoàng. Nhưng cuối cùng, chỗ mà mình không nghĩ đến lại là nơi ảnh hưởng nặng nhất", ông Diệp nói. Chính ông cũng mất hai người họ hàng. Nhà nứt, ông cùng mấy anh em phải trú nhờ điểm trường mầm non.
Người Làng Nủ cũng chung suy nghĩ với trưởng thôn. Họ vẫn nhớ rõ trận lũ lịch sử ngày 8/8/2008, sau cơn bão Kammuri. Năm đó, số người chết và mất tích tại Lào Cai chiếm gần hai phần ba thiệt hại của cả miền núi phía Bắc. Dù lũ từ núi Voi ập về, cuốn trôi hai bên bờ suối, mất trắng hoa màu, nhưng Làng Nủ không mất người. Từ đó, ngày 8/8 âm lịch hàng năm trở thành ngày "được sống lại" của làng, là dịp để người dân làm "mâm cơm cúng tạ ơn tổ tiên đã che chở".
Sau trận lũ ấy, khu vực này được coi là nơi lý tưởng để người dân đến tránh trú. 16 năm sau, lịch sử lặp lại, nhưng chỉ toàn nước mắt đau thương. "Hôm ấy (10/9) cũng mùng 8 tháng 8 âm lịch", trưởng thôn Diệp nói.
Bí thư chi bộ kiêm thành viên tổ an ninh cơ sở Hoàng Thị Quyến đêm 9/9 đi vận động những hộ có nguy cơ sạt lở đến nhà mình trú tạm khi mưa suốt hai ngày không dứt. Giờ bà cũng nằm trong danh sách 13 người mất tích đến nay chưa tìm thấy.
"Trăm năm nay, chưa bao giờ tỉnh Lào Cai ghi nhận số người chết lớn đến như vậy", Chủ tịch UBND tỉnh Trịnh Xuân Trường lạc giọng, nói với báo chí.
Đây không phải nơi duy nhất hứng chịu thiên tai sau Yagi. 80% số người chết và mất tích trên cả nước thuộc ba tỉnh Lào Cai, Cao Bằng, và Yên Bái - những địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi lũ quét và sạt lở. Riêng Lào Cai chiếm tới 45% tổng thiệt hại.
Khu vực này vốn có nguy cơ sạt lở cao do địa hình dốc và nằm trên các đứt gãy địa chất đã tồn tại hàng chục triệu năm. Khi lượng mưa lên tới 500 mm trong thời gian ngắn, các đồi núi trở nên mong manh hơn bao giờ hết.
6 ngày sau lũ quét tại Làng Nủ, trên đồi sim cách đó ba cây số, máy ủi đã vào vị trí san lấp mặt bằng. Kế hoạch tái thiết làng mới bắt đầu hôm 21/9 với mục tiêu hoàn thành trước 31/12 theo yêu cầu của Thủ tướng Phạm Minh Chính.
40 ngôi nhà sẽ được xây dựng cho các hộ dân bị vùi lấp hoặc đang sống trong khu vực không an toàn. Hôm được hỏi ý kiến, toàn bộ dân làng đều đồng thuận, chỉ có một yêu cầu: "Tránh núi cao, không ở ven suối".
Anh Hoàng Văn Thới hiện vẫn ở nhờ người thân, không dám về nhà. Trên bức vách tường nhà anh vẫn treo hình cưới của vợ chồng, ảnh con gái tốt nghiệp mầm non, cùng giấy khen, chứng nhận Cháu ngoan Bác Hồ. Con bé mới khai giảng một tuần. Bộ sách giáo khoa lớp Một vẫn còn thơm mùi giấy mới. Nhà hảo tâm đến tặng quà, Thới không nhận, lặng lẽ giải thích: "Con không còn, lấy về cho ai?".
12 ngày sau trận lũ quét, đứa con cuối cùng của anh được tìm thấy. "Thằng cu út" đã được "về nhà", yên nghỉ bên mẹ và các chị, như ước nguyện của người cha.
What is ĐỌC BÁO Daily Podcast with Tada ?
Các bạn đang lắng nghe Đọc báo Daily Podcast, mình là Tada, người thích và vẫn giữ thói quen đọc báo mỗi ngày. Hi vọng bạn sẽ thích những bài báo mà mình tuyển chọn hàng ngày vào 9h tối trên Đọc báo Daily Podcast của Tada.
