#153 Herstel

In deze laatste, luchtige aflevering van de zomer beantwoorden Luck en Sven een luisteraarsvraag van Valerie, die herstellende is van een botbreuk. Ze bespreken het natuurlijke herstelproces van botten, het belang van ontsteking, en waarom klassieke ontstekingsremmers het herstel kunnen vertragen. Er worden praktische voedings- en supplementtips gegeven, Ook advies over het verstandig hervatten van sport en beweging, spierherstel en het verschil tussen energieherstel en echte schade komt aan bod. 

What is Beetweters?

Sven en Luck graven diep om alles over gezonde voeding te ontdekken.

Dag Sven. Dag Luc. Dit wordt de laatste aflevering in ons luchtige zomerprogramma. Vanaf september wordt het weer al ernstige business. Oké, en dit niet dan? Wel, ik hoop dat het wat luchtiger is, want we hebben een luisteraarsvraag die we echt de moeite vinden om er een aflevering aan te wijden. Valerie stuurde ons onlangs een mail en die zegt, hé, ik volg al een tijdje jullie podcast. Ik durf van mezelf te zeggen dat ik sportief ben. Helaas heb ik een fietsongeval gehad met mijn gravelbike op reis in Denemarken. Ik heb enkele breukjes in mijn middenvoetsbeentjes opgelopen en nu al zes weken verbod op steunen. Ik vroeg me af welk advies jullie mij kunnen geven. Welk supplement is bijvoorbeeld bevorderend voor bodherstel en welke voeding kan extra ondersteunen? En ze zegt erbij, lief als het is, misschien hebben jullie ook tips om bij herstel het bewegen, het sporten op een verstandige manier terug aan te pakken. Bedankt voor de reactie. Dat gaan we bespreken. Hebben wij inderdaad tips? Wij hebben tips. Anders zouden we hier nu niet zitten. Nee, nee, nee, maar specifiek bodherstel. Kan je daar echt iets aan doen met voeding en supplesie? Daar kan je inderdaad iets aan doen. Vertel. Wel, heb je ooit iets gebroken? Nee, ik heb nooit iets gebroken. Dus jij weet niet hoe het voelt om pijn te hebben? Jawel, jawel, maar ik heb nog niks gebroken. Ik ga toch niet jinxen. Wel, we zullen beginnen bij het begin. Stap 1. Je breekt iets. Of dat dat nu iets klein is of iets groot. Want we hebben het hier nu over botten. Je breekt iets. Wat gebeurt er? Je hebt pijn. En na die pijn komt er roodheid en zwelling. Dus normaal gezien gaat dat allemaal dik worden. Dus het laatste dat ik gebroken heb is mijn hand. Dat doet pijn. Dan een dag later of een halve dag later is die helemaal dik en opgezwollen en rood. Dat is een ontstekingsreactie. En dat is normaal. Dat is normaal wanneer we iets gaan breken. Wanneer er iets stuk is in ons lichaam. Dus het zijn twee verschillende dingen die hier hersteld moeten worden. Enerzijds de ontsteking. Nee, die ontsteking is een reactie op wanneer er iets stuk is. En of dat nu een bot is of een spier is of er is iets anders mis in het lichaam. Dan gaat er een ontsteking. En eigenlijk is die ontsteking het signaal van, hé, er is hier iets niet juist. Altijd in feite. Altijd in feite. Dus we moeten ingang gaan schieten. Dat is het ding van het lichaam. En dus dat is pijn, roodheid, zwelling. Dat zijn zo de klassieke zaken. Dat is die ontstekingsreactie. Die kan in geval van botbreuk tot een week duren. Ik ga een domme vraag stellen. Ik heb al eens gehoord dat men niet meteen een gips kan aanbrengen omdat die zwelling eerst weg moet. Gaat die ontsteking dan knipperen en dan vanzelf weggaan? Of moet eerst die botbreuk hersteld worden? Nee, hoe meer dat er gemaakt wordt, hersteld wordt, hoe minder dat die ontsteking gaat gaan. Ja, dat is logisch. Ja. Dus, maar we zitten met die ontsteking, ontstekingsreactie. Je komt bij de dokter, je komt in het ziekenhuis. Dan zeggen ze mij, kijk goed, we hebben foto's gemaakt. Het is gebroken. Soms zie je dat ook effectief. Ik heb gehad dat mijn arm gewoon los in twee door was. Dat zie je helemaal. Dus roodheid, pijn, zwelling. Wat is dan de reactie van de mensen, de medische mensen, de dokters en de mensen in het ziekenhuis enzo? Wat geven ze? Parazetamol. Onder andere, dat is tegen de pijn. Ontstekingsremmers. Ontstekingsremmers, dat is de klassieke. Ik heb heel lang, of ik heb een tijdje, niet heel lang, ik heb een tijdje bij de voetbal gewerkt. Ontstekingsremmers is daar een klassieker, om het dan zo te zeggen. Dat is niet alleen daar. Hoeveel mensen die dat bij mij komen, die zeggen van ja, ik neem gigantisch lang en veel ontstekingsremmers. De briefens enzo. Die zaken allemaal. Inderdaad. Dus die ontsteking moet effectief eerst milderen, verzachten, weggaan, vooral eerst dat er iets aan de botbreuk aan gedaan wordt. Ja, enkel probleem. Vanaf het moment dat je een ontstekingsremmer gaat nemen, ga je heel jouw herstelproces gaan vertragen. Oh, dat werkt tegen. Dat werkt tegen. Dus eigenlijk een ontstekingsremmers nemen, een ontstekingsremmer nemen is een beetje het slechtste wat je kan doen als je net een blessure hebt. Ja, maar als je ze niet neemt, gaat die ontsteking ook niet minderen. Jawel. Die zou vanzelf moeten minderen. Eigenlijk zegt dat lichaam stuurt het signaal om te zeggen van, dus die ontsteking is het signaal om te zeggen, het is hier kapot. Wat gaan we doen? We gaan zeggen van, we hebben daar medicatie voor, dus we gaan die signalen volledig blokkeren. We gaan die niet doorgeven, waardoor dat lichaam niet weet, het is hier kapot, dus we moeten dat daar allemaal gaan repareren. Dus jouw herstel wordt gewoon vertraagd. Oké. Dat is al punt één. Dus eigenlijk zijn we volledig verkeerd bezig wanneer we ontstekingsremmers nemen. Een pijnstiller is iets anders. Als je iets breekt, dat kan serieus pijn doen. Ik geloof je. En een pijn is niet zo fijn. Zeker niet als je wil slapen en wil doen, als er echt serieus dingen stuk zijn. Dus een pijnstiller is iets anders. Een pijnstiller gaat dat ontstekingsproces niet gaan stilleggen. Een ontstekingsremmer dus wel. Dus je kan eventueel een pijnstiller nemen. Ik zeg er wel bij dat de daffelgans en die zaken niet het beste zijn voor jouw lever. Je moet daarmee oppassen. Er zijn mensen die dat serieuze leverschade kunnen krijgen wanneer ze regelmatig daffel gaan nemen. En dan schrik ik er nog altijd van dat er mensen zijn die zeggen van, ik neem dagelijks 1, 2, 3 daffelgans. Dat is echt het slechtste dat je kan doen voor de lever. Maar dus, dat kan je eventueel kortstondig nemen op momenten dat het moet om pijn weg te nemen. Want we hebben het nog niet gehad over de schade die je brokent aan het microbioom. Ja, dat valt er ook, maar dat is een ander verhaal. Dat is toch een ander? Ja, maar dus die ontstekingsremmer, je wil zo snel mogelijk herstellen. En we denken van, ah ja, we gaan een ontstekingsremmer geven en dan kan dat lichaam zo snel mogelijk herstellen. Eigenlijk zijn we dus het tegenovergestelde aan toen. We zijn heel het herstelproces door ontstekingsremmers te nemen aan het vertragen. Hoe zou het dan wel moeten? Wel, we moeten de ontsteking niet remmen. We kunnen ze wel helpen. We kunnen ze moduleren. En daar zijn stoffen voor. Een van die stoffen dat heel belangrijk is in heel dat ontstekingsproces, is omega-3. En dat hebben we daar helemaal van voor 150 afleveringen geleden gezegd bij de vetsuren. Omega-3 is eigenlijk een natuurlijke ontstekingsremmer. Die werkt niet zoals de klassieke ontstekingsremmers, de medicatie die we nemen, gaat die ontsteking moduleren. Er is een verschil tussen ik blokkeer alles of ik ga ervoor zorgen dat heel dat ontstekingsproces eigenlijk sneller kan genezen, waardoor dat lichaam sneller kan herstellen. Dus omega-3 is er zo eentje. Curcuma is er zo eentje. Boswelia is er zo eentje. Dan hebben we al drie stoffen die je kan nemen. Nu, omega-3, dat kan je vanuit de voeding. Dus we gaan voldoende vis eten. Je kan dat nog extra nemen als supplement. En iedereen weet, ik zeg altijd, neem dat gewoon dagelijks. Dus als je dat al voldoende hebt, ga je dus je ontsteking al sneller kunnen moduleren. Ja, want we weten uit die vorige 150 afleveringen dat bijna heel Vlaanderen tekort heeft aan omega-3. De balans tussen 3 en 6 eigenlijk. Ja, vandaar. Dus die omega-3, en je kan dat als je dus in dit geval, als je zegt van ik heb hier net iets gebroken, kan je nog extra omega-3 gaan innemen als supplement. Curcuma, boswelia, kan je ook als supplement gaan innemen. Nu spreken we van supplementen. Je kan zeggen, ik kan toch een thee met curcuma en ik kan toch extra curry op mijn dingen doen enzo. Ja, maar we spreken dan als we de supplementen, dan spreken we echt van de curcumine, de actieve stof, hetgeen wat dus mee die ontsteking gaat regelen. En boswelia is ook zo eentje. Die kan je ergens online gaan kopen. Je kan die in natuurwinkels vinden. Dat zijn ook zaken die ervoor zorgen dat die ontsteking mee gemoduleerd wordt. Dus dat is geen klassieke ontstekingsremmer, gaat dus niet heel dat proces gaan vertragen, gaat het wel gaan versnellen. Je helpt als het ware de bottenbreuk sneller te herstellen. Ja, heel dat proces van die ontsteking te regelen, ga je hem extra mee ondersteunen. Wat nog een goeie is, dat zijn de proteolytische enzymen. Dat is een heel moeilijk woord dat ik niet ga herhalen. Dat zijn eiwitsplitsende enzymen. Dat is al meer Nederland. Wij maken zelf enzymen aan als jij gaat eten. We weten je kan koolhydraten eten, je kan vetten eten, je kan eiwitten eten. Die proteolytische enzymen gaan jouw eiwitten, dus als jij een ei eet of een biefstuk of een stuk vis, gaan die die eiwitten verteren in aminosuren. Die enzymen, op de momenten dat je niet eet, gaan die ervoor zorgen dat de schade in jouw lichaam sneller hersteld wordt. Er zijn studies die bewijzen dat je daarvoor niet sneller een botbreuk gaat genezen, maar dat wel heel dat ontstekingsproces versnelt en dat je minder pijn enzo gaat ervaren. Die proteolytische enzymen neem je dan in tussen je maaltijden. Want als je ze inneemt bij je maaltijd, dan gaan ze meehelpen om jouw eten te verteren. Dus ergens tussendoor. Vandaar ook bijvoorbeeld het nut van tussentijds te vasten en niet heel de dag te eten. Want er wordt altijd gezegd, je hebt een breuk of een spierscheur, we moeten gigantisch veel eiwitten en kalk en al van die dingen, de klassiekers. En de hele dag door zijn we aan het eten en we gaan yoghurtjes eten en vis eten en vlees eten en al van die zaken allemaal, dat is zo de klassieker. Bij een botbreuk moet je kilo's yoghurt gaan eten, zegt iedereen. Nu, als je niet eet, gaan dus die enzymen voor herstel zorgen. Dat wil niet zeggen, de hele dag niet eten. Dat wil zeggen, zorg dat je voldoende eiwitten binnenkrijgt. Maar we weten nu dat je ook 100 gram eiwit in één keer kan binnenkrijgen en vroeger dachten we, dat is te veel voor het lichaam, je krijgt dat niet verteerd. Nu weten we, je moet gewoon zorgen dat je op het einde van de dag voldoende eiwitten hebt. Dus dat kan ook door tussentijds vasten en zo te doen. Dus hier is een beetje een advies van doe tussenin, eet een ontbijt, middagmaal, avondmaal, zorg voor voldoende eiwitten en daartussendoor eet je dan niks en neem je bijvoorbeeld die proteolytische enzymen bij in. Wil je nog extra van die enzymen, zoals bijvoorbeeld een bromelaine en zo is bijvoorbeeld een goeie, dat zit in ananas van nature. Dus als je meer ananas gaat eten, kan je bijvoorbeeld zeggen, dat is een ontstekingsremmer. Dat is eventjes half overdreven, dus het is niet dat je van ananas eet die ontsteking in één keer gaat afzetten, maar daar zitten wel die enzymen en zo bij in. Maar je kan die ook als supplement nemen. Vers ananas neem ik aan. Ja, maar dan neem je die dus tussen de maaltijden tussendoor. Dus dan zijn we heel dat ontstekingsproces en dat pijn en al van die zaken allemaal al aan het regelen. Ontzettend boeiend vind ik het. Ja. Waarom weet niet iedereen dat? Ja, dat weet ik niet. Dus ja, dat van die ontstekingsremmers, ja, hoe vaak dat je nog hoort en ziet aan mensen. Ja, maar ik heb chronische pijn, ik heb chronische dit, chronische dat. En ik neem dagelijks briefings en al van die dingen, dan denk ik van, ja, waar zijn we eigenlijk mee bezig? Dus eigenlijk zijn we heel het herstel proces aan het vertragen. We zorgen ervoor dat dat lichaam niet de signalen doorkrijgt en al en zo. Dus dus niet, want het is een beetje logisch, dat lichaam doet dat voor een reden. Dus ah ja, we breken een bot. Oeh, ik krijg daartoe pijn, dat wordt helemaal rood, dat zwelt op. En dan zeg je, wat gaan we doen? Ah, we gaan dat tegengaan. Ja, als dat niet nodig was, zou ons lichaam dat waarschijnlijk niet gaan doen. Dus dat is nodig. Het signaal is nodig omdat het lichaam zegt, stop er even mee, want ik moet herstellen. Ja. We mogen dat signaal niet negeren of stillen. Ik weet ook, pijn, en je kan verschrikkelijk veel pijn hebben. Ik heb zes jaar geleden mijn schouder gebroken, die heeft twee uur uit de kom gehangen. Ik was heel blij dat ze mijn pijnstiller kwamen, echt heel blij. Want op een gegeven moment, dan gaat het echt niet meer. Dan ben je heel blij dat ze met iets komen om die pijn eventjes te verlichten. Maar dus, al hetgeen dat daarna volgt, dus heel die ontsteking, heel dat ontstekingsproces, dat is niet de bedoeling dat je dat gaat verstoren. Vandaar. Helemaal begrepen. Ja. Dus dat was stap één. Dan moeten we bot gaan opbouwen. En bot opbouwen, de klassiekers, ah... Calcium. Calcium. Dat zijn dan onze melkproducten, maar ook onze groene bratgroenten. En dus al die zaken, want dus melk alleen niet voldoende. En wat zeggen de dokters en de diëtisten en al die mensen en zo dan allemaal van, ah ja, we gaan extra yoghurtjes eten om extra kalk binnen te krijgen. Ja. Nu weten we, die kalk, je kan die wel opeten, die moet dus ook verteerd worden, maar dan moet die dus nog naar jouw bot komen. Wat weten we? Wat is daar belangrijk? Vitamine D en vitamine K2. En als je die niet hebt, dan gaat uw calcium uit de yoghurt niet naar je bot geraken, maar gaat het daar ergens in uw vaatwand blijven gaan, en kan het zelfs kwaad kunnen, dus die vaatwanden gaan verkalken, om het dan zo te zeggen. Zo'n beetje zoals je een wasmachine dat doet, kan dat ook met onze bloedvaten gebeuren als die calcium niet gaat naar waar ze moet gaan. Dus, voldoende vitamine D. Dat wil zeggen, in de zon komen nu meteen weer. Ja, maar spleren sowieso. Toch weten we dat heel veel mensen, ook al zitten ze heel de dag in de zon, toch nog altijd te weinig. En we hebben al gezegd, laat dan regelmatig controleren bij je arts. Vitamine D3 zou hoog genoeg moeten staan. Als dat niet is, neem je dat bij. En dan neem je dat ook bij samen met vitamine K2. Vitamine K2, dat zijn gefermenteerde producten. De natto is daar een hele goeie voor. Dat is gefermenteerde soja, maar heel weinig mensen dat gaan eten. Dus gefermenteerde producten, vitamine K2. Weinig mensen eten dat, dus best eventueel met een supplementje samen met de vitamine D3. Dus, D3 en K2 gaan ervoor zorgen dat jouw calcium komt waar het moet geraken. Namelijk in jouw bot. Wat weten we nog? Als we dan voeding spreken, we weten dat frisdranken, met name de donkere, de zwarte frisdranken, om dan geen namen te noemen, zoveel fosfor in zit dat dat eigenlijk calcium uit de botten gaat halen. Dus op de momenten dat je zegt ik wil botopbouw hebben, dan ga je die zwarte frisdranken, of dat dat nu een light of een zero is, niet drinken. Ga je eigenlijk nooit drinken, maar ja, in dit geval zeker niet. Ja, als je dan toch yoghurtjes gaat eten, ga dan niet die frisdranken drinken. Als je wil ondersteunen, laat dan de zwarte frisdranken. Voilà, dus dat. Dat was stap 2. En dan gaat dat allemaal, dus dat bot moet terug opgebouwd worden. En dan moet dat bot sterker gemaakt worden. En dat gebeurt dan in de fase dat je er terug, in dit geval de dame haar voet, terug op mag gaan stappen en gaan doen. Dan zitten we met stap 3. Wat kunnen we ook nog extra? Want met de botopbouw enzo, collagen. Ah ja, lang geleden. Ja, lang geleden. Nu, vitamine C, heb je dat nodig? Vroeger werd gezegd, ah ja, je kan extra vitamine C innemen voor de opbouw van collagen. Tegenwoordig kan je collagen als supplement nemen. Dus dat kan je ook nog doen. Extra collagen ter ondersteuning. Je zou ook naar aflevering 18 kunnen luisteren. Daar hebben we het heel lang gehad over collagen. Ja. En dan Luc, wat dan nog handig is, is voldoende magnesium en zink. Dat zijn ook nog co-factoren om die botvorming te ondersteunen. Maar je weet, magnesium gaan we ook aan iedereen aanbevelen. Zink, hebben we gezegd, als je dat voldoende hebt, dan moet je dat niet. Want je weet, zink en koper, dat was daar een probleem. Dus als je zink zou gaan nemen, geen twee maanden aan een stuk als het gaat over hier een botbreuk, hoog in zink gaan. Want dan kan het zijn dat je een probleempje krijgt met koper. En in aflevering 17 hebben we het ooit gehad dat magnesium eigenlijk een natuurlijke stressremmer is. Ja, maar het is eigenlijk ook een ontstekingsremmer en magnesium doet gigantisch veel in dit proces ook. Vandaar. Dus met al die dingen kan je ervoor zorgen dat jouw kwetsuur, jouw botbreuk, sneller gaat genezen. Ik denk dat Valerie hier ontzettend blij mee gaat zijn. Ik hoop andere mensen ook. Zijn we dan helemaal klaar met de botbreuk? Dan zijn we wel ongeveer klaar met de botbreuk. Dan gaat die zes weken met een beetje geluk versneld kunnen zijn. Dat zou kunnen, ja. Het hangt er een beetje vanaf wat er gebroken is, hoe het gebroken is, dat weet je. Maar inderdaad, wij kunnen ons lichaam ondersteunen. Maar eigenlijk, heel belangrijk, geen ontstekingsremmers. Ga niet de klassieke ontstekingsremmers gebruiken, want dan ga je echt heel dat proces gaan vertragen. Gebruik de natuurlijke die het gaan moduleren. Dus niet gaan remmen, maar gaan moduleren. Zorg voor voldoende omegadrie. Zorg voor voldoende. Ga dan eventueel de curcuma en de bosweldia gaan bijnemen. Eventueel die proteolytische enzymes. Allemaal zaken die kunnen helpen en dat proces gaan versnellen. Ik denk dat dit gouden tips zijn. Absoluut. Maar Valerie vroeg ook nog, hebben wij tips om bij het herstellen, het bewegen en het sporten op een verstandige manier terug aan te pakken? Dat gaat dan dan bijvoorbeeld naar spierherstel. In dit geval weet ik niet of de spieren beschadigd zijn. In ieder geval, ze gaan het een beetje te verduren gekregen hebben tijdens die botbreuk. Bij die botbreuk daarvoor zo niet. Maar als zij gaat fietsen, dan gaan spieren het wel te verduren krijgen. Nu, ik wil misschien eerst nog, voordat we gaan, naar gewoon spierherstel. Gewoon spierherstel is de schade die ontstaat na sportinspanning bijvoorbeeld. Maar het kan meer zijn. Dus ik weet niet, heb je dan ooit een botbreuk gehad, een spierscheur? Ja, dat doet pijn. Ja, dat doet inderdaad pijn. En dat kan een scheur, dat kan soms etelijke centimeters zijn. Bij sporters, vooral voetballers en zo, en lopers, mensen die die sporten doen, gebeurt dat wel vaker. En dat is ook een beetje hetzelfde. Dus wat daar ook ontstaat, is ook eerst dat ontstekingsproces. Dus ook daar net hetzelfde als bij die botbreuk. We gaan dat, die ontsteking, dus eerst ontstaat er altijd een ontstekingsreactie. Of dat dat nu is bij een botbreuk of bij een spierscheur, eerst ontstaat altijd die ontstekingsreactie. Dus ga die niet stoppen. Nee, dezelfde raad die je geeft, niet de ontsteking gaan remmen. Niet de ontsteking gaan remmen, maar die ontsteking gaan moduleren. Dus vandaar dat het echt noodzakelijk is dat jouw omega-3 voldoende hoog staat. Want als die echt gigantisch laag staat, ja, en je moet dat via supplesie naar omhoog krijgen, dat kan een maand duren. Dus als die al top staat, en vooral ook de verhouding omega-3, omega-6, zoals we al heel vaak gezegd hebben, dan ga je al veel sneller heel dat proces terug gaan regelen. Dan wanneer dat, zoals bij de meeste mensen, gigantisch slecht staat, dan hebben we problemen om heel die ontsteking te gaan regelen. En dan zeggen de artsen enzo, kom op, ontstekingsremmers erop, want dan is die pijn en die zwelling... Maar dus we weten ook al, is die pijn en die zwelling weg, door die ontstekingsremmers te gaan nemen, gaan we juist heel dat proces. Dus het is niet omdat dat nog altijd dik is, dat dat niet aan het herstellen is. Het is juist wel aan het herstellen dan. Nu, vaak vechten we wel tegen de cultuur die we hebben. Mensen zoeken nog altijd een quick fix. Ik kan mij inbeelden dat heel veel mensen bij de dokter komen en die zeggen van, dokter help mij nu, want ik wil morgen al beter zijn. En dat ze wel daarom vragen. Het vraagt ook een mentaliteitswijziging om te durven, om het aan te durven. Maar er is een verschil tussen pijn en roodheid en zwellen. Dus het kan helemaal gezwollen zijn, dat kan vervelend zijn, maar dat wil zeggen dat het lichaam hier bezig is om dat allemaal te gaan regelen. En al die signaalstoffen naar daar, en al die witte bloedcellen die naar daar gaan en zo, die zaken allemaal, daar is het lichaam dan allemaal mee bezig. En pijn is vervelend, maar je hebt pijn en pijn. Maar in de eerste plek, ontsteking niet gaan remmen, maar ik veronderstel dat we een spierweefsel op een andere manier gaan helpen dan het botweefsel. Kijk, bij het bot is dan calcium een heel belangrijke. Bij spier zijn het eiwitten. Eiwitten, en dan, je weet, eiwitten, vis, vlees, dat zijn de dierlijke en we hebben de plantaardige. Maar als we dan spreken over specifiek de eiwitten naar spierherstel, je weet, een eiwit wordt verteerd tot aminozuren. En dan hebben we verschillende aminozuren die dan naar spierherstel gaan en de belangrijkste zijn de zogenoemde BCAA's, dat zijn de vertakte aminozuren. Ik geloof u. Dat zijn er drie, valinnenleucine en isoleucine, en het is de leucine die vooral naar spierherstel gaat. Dus je kan eventueel overwegen om extra leucine in te nemen om die spieren sneller te gaan laten herstellen. Dus we hoeven niet eerst de eiwitten op te nemen om dan uiteindelijk die leucine te kunnen eruit halen. Je kan extra leucine gaan suppleren. Kijk eens aan. Maar het is altijd zo, je moet altijd voldoende van al die aminozuren binnenkrijgen. Dus zorg gewoon voor voldoende eiwitten. Dus we weten, je hebt al minstens 0,8 gram per kilogram lichaamsgewicht. In dit geval ga je een stukje hoger. Spreken we van minstens 1, 1,1, 1,2. En al naar gelang van, als je zegt, kijk, ik heb bijvoorbeeld een spierscheur in mijn kuit, maar ik zit nog wel in de fitness en ik ben nog met andere spieren ook, van krachtsport gaan we al snel naar anderhalve gram eiwit per kilogram lichaamsgewicht. En dan kan je zeggen, kijk, ik wil speciaal die drie aminozuren, die BCAA's, nog extra innemen om mijn spieren te herstellen. Zeker bij een spierscheur. Maar daar, net zoals bij de botbreuk, kan je zeggen, kijk, ik kan die proteolytische enzymen extra gaan innemen om heel dat herstelproces extra te gaan versnellen. Je had dat specifiek over een spierscheur. Want als ik moe ben na het sporten, bijvoorbeeld, dat vraagt toch ook een zeker herstel? Maar dat gaat dan niet over spierherstel of waterstel. Dan is het puur energie dat moet op. Dat is energie. En moe zijn na het sporten is vooral koolhydraten dat op zijn. En koolhydraten, die moeten we dan terug gaan aanvullen. Dat wil zeggen, we kunnen ze gaan opeten of gaan opdrinken. Ja, maar dat is maar een klein batterijtje. Dat is een klein batterijtje en dat zit dan vooral in jouw spieren. Dus daar. En in de spieren zit dat dan als glycogeen. Dus glycogeen zijn de koolhydraten die in onze spieren opgeslagen zitten. En dat is dan terug de energie opslaan. Maar het is altijd zo, als je nu gaat trainen, in dit geval de dame gaat grevelen, dus gaan fietsen in de bossen. Je hebt altijd een beetje spierschade. Dat wil niet zeggen dat er een spierscheur is dat je niet meer kan wandelen. Maar trainen is altijd de spieren beschadigen. Dat zijn kleine beschadigingen, dus kleine scheurtjes die in de spieren maakt. Dan moeten we naar die gaan rusten en dan gaat het lichaam dat terug gaan opbouwen. En daar is het ook. Dan hebben we ook die eiwitten, ook dus die aminozuren nodig om dat allemaal te herstellen. Maar daar is 24 tot 48 uur normaal gezien voldoende om die spieren te gaan herstellen, om die kleine schade terug te gaan opbouwen. Die glycogeen waar je van spreekt, zit die in de ene koolhydraat al wat meer dan in de andere? Nee, glycogeen is gewoon het koolhydraat om het even van waar je dat haalt, wordt dan omgezet, wordt opgeslagen in jouw spieren, in de spieren, in de lever, en dat noemen we dan glycogeen. Of dat dat koolhydraat nu komt uit jouw pasta, of uit een boterham, of uit een appel, het maakt niet uit. Het lichaam gaat dat verteren en dan opslaan. Dus glycogeen is gewoon het koolhydraat dat opgeslagen zit in jouw lichaam. Helemaal duidelijk. Ja, dus dat is dan herstel van vermoeidheid, om het dan zo te zeggen. Maar dus elke keer dat jij gaat sporten, gaat trainen, want er is een verschil tussen bewegen en trainen. Dus achter het grasmachine wandelen is niet gaan joggen. Die zaken allemaal. Ook al heb je het hashtag hechtniveau behaald. Ja, dus als je al gaat heigen door achter het grasmachine, dan hebben we wel een probleem. Maar kijk, dan is het wel trainen. Of zoals Mondo Witte vorige week zei, ik zat al aan mijn hashtag hechtniveau bij het aandoen van mijn sokken. Ja, dus dat kan inderdaad. Dan heb je problemen, maar dan ben je wel degelijk aan het trainen. Dus dan ontstaat er ook die spierschade en dan gaan we dat dus daar moeten gaan herstellen. Maar dan heb je dus een kortere periode nodig. Heb je voldoende bouwstenen nodig? En eigenlijk is er ook een soort van ontstekingsprocesje, maar dat is natuurlijk niet zo groot. Maar ja, het kan wel. Als ik vroeger, ik ben altijd wielrenner geweest. De eerste keer dat ik na het seizoen moest gaan joggen, dat was, ik begon met tien minuten of een kwartier. Ik kon drie dagen niet meer gaan. Ik kon geen trap meer op of af, omdat het zo pijn deed. Dus ik had zoveel spierschade, omdat ik dat niet gewoon was. En dat zullen misschien nog mensen hebben, de eerste keer dat je gaat sporten, dat je drie dagen niet meer kan gaan. Dan heb je wel degelijk serieuze spierschade. Dat doet zoveel pijn. Dat is een serieus ontstekingsproces. Ik wou net zeggen, is het moe zijn dan een ontstekingsproces in feite? Moe zijn is een gebrek aan energie. Pijn hebben is, ja, er is hier iets stuk. Je voelt dat spieren pijn gedaan zijn, dat je hebt getraind bijvoorbeeld. Pijn is schade, om het dan zo te zeggen. Oké, en waar zit dan het ontstekingsproces? Dat ontstekingsproces is gewoon van, als je getraind hebt, ga je altijd schade aan die spieren gaan teweeg brengen. En dat is net het trainingseffect. Want je zou kunnen zeggen, van kijk, ik ga die spieren zoveel mogelijk beschermen. En dat kan je doen door bijvoorbeeld antioxidanten in te nemen. Antioxidanten zijn dus stoffen die ervoor zorgen dat de schade aan onze cellen en aan onze spieren enzo, dus gaat tegengehouden worden voor een deel. Vitamine C is er bijvoorbeeld een van. En wat wordt er dan gezegd tegen sporters? Van kijk goed, op de momenten dat jij gaat trainen, ga je geen grote hoeveelheden antioxidanten in nemen. Je gaat bijvoorbeeld niet hoog gaan in vitamine C en vitamine E, want dan ga je dus die schade aan jouw cellen, aan jouw spieren gaan verminderen. Maar dan ga je dus ook minder getraind hebben. Dus op de momenten dat jij door training beter wil worden, ga je dat niet extra innemen. Maar op de momenten dat je bijvoorbeeld zegt van, ik zit nu in competitie en ik ga verschillende dagen achter elkaar moeten presteren, dan ga je dat wel innemen. En op momenten dat je zegt van, ja kijk, het is hier helemaal stuk. Ik heb echt een serieuze schade. Ik heb een spierscheur. Ik heb een botbreuk. Dan kan je wel extra vitamine C dus bijvoorbeeld gaan innemen. Maar met vitamine C is een antioxidant, gaat schade gaan remmen, maar kan ook andere processen verstoren. Dus daarvoor niet gigantisch lang in gigantisch hoge hoeveelheden gaan innemen. Maar dit was al high-level informatie op hoog niveau. Voor sporters, voor topsporters. Zo'n hoog niveau was het nog niet, denk ik. Maar ik hoop dat de meeste mensen hier iets aan gehad hebben. En dat onze luisteraar, die dat nu ergens met een voet in de plaster ligt, deze tips kan gebruiken om zo snel mogelijk te herstellen van deze breuken. En dan de tips ook kan gebruiken, eens dat ze terug aan het sporten is, om zo snel mogelijk elke keer te herstellen van de sportinspanning. Vast en zeker. Ik wil er nog een paar dingen bij doen. Want er wordt vaak gezegd, ik herinner mij een aflevering met Pieter Lorridon, dat de matcha thee ook wel energieversterkend was. Is dat ook herstellend of geeft dat gewoon extra energie? Wel, in thee zitten antioxidanten ook. Dus daar zitten we ook. Dus heel dat antioxidantensysteem dat zo belangrijk is om onze cellen te beschermen tegen vrije radicalen. Nu, bij sport is het net als je wil beter worden door te sporten. Dan hebben we juist die schade nodig. En nadien hebben we zaken nodig om alles te gaan herstellen. Dus dat is een beetje een evenwicht. Maar het is niet zo dat als je thee drinkt dat je dan heel jouw ontstekingsproces door het sporten gaat tegenhouden. Nee, het blijft een goeie. Als je zegt van kijk, ik ga sporten, ik ga trainen en ik wil beter worden, dan moet je geen vier gram vitamine C nemen voor het sporten. Oké. Maar zit je bijvoorbeeld in een wedstrijd, zeg je van kijk, ik wil... Neem nu de wielerwedstrijd, de ronde van Frankrijk is net geweest enzo. Zeg je van kijk, ik wil vandaag presteren en ik wil dat drie weken aan een stuk doen. Ja, dan wil je net dat er zo weinig mogelijk schade ontstaat tijdens die wedstrijd. Dan ga je dat bijvoorbeeld wel doen. Dus wil je beter worden, doe je dat niet. Wil je zo lang mogelijk goed blijven tijdens een periode van wedstrijden enzo, dan doe je dat wel. Daar zit hem dan het verschil. Geldt dat ook voor die twee andere populaire boosters die Jan Engeleman kent, namelijk een tas koffie drinken of de pure chocolade meer dan 70 procent? Want dat zijn toch ook energieboosters? Dat zijn energieboosters, maar dat heeft weinig te maken met herstel ofzo. Dus de cafiëne is een energiebooster. Vroeger werd er gezegd van ja kijk, als je alle dagen koffie gaat drinken dan ga je geen effect meer hebben als je dan die koffie gaat consumeren bijvoorbeeld voor een wedstrijd. Blijkt dat dat nog altijd wel werkt. Dus je kan alle dagen koffie drinken en voor een wedstrijd zeggen van ja, ik heb nog altijd die cafiëne nodig, blijft nog altijd effect hebben, blijft nog altijd gaan werken. Pure chocolade, dan zitten we met de cacao en dat is voor mij een energiebooster. En die blijft ook nog altijd werken. En voor mij dan, op het moment dat ik het echt nodig heb, is de combinatie cafiëne, cacao, dus een tas koffie met daarbij pure chocolade, maar dan spreken we wel van 95 procent pure chocolade. Maar dat is energie in de hersenen. Het zorgt voor een mentale boost. Het is iets anders dan, hoe moet ik het zeggen, herstel na een inspanning om dat te gaan versnellen. Voilà, Valarie, dat was een zeer uitgebreid antwoord op jouw vraag. Bedankt voor de vraag. Zit jij met een vraag, beste luisteraar, laat het ons weten op hallo.be. En anders neem je eens een kijkje op onze nieuwe website. Je kan daar heel gemakkelijk onze Facebook-account vinden of onze Instagram. Enfin, alles wat je nodig hebt, vind je daar. Ook onze gloednieuwe shop, want daar vallen ook heel veel leuke dingen te ontdekken. Voor de rest, graag tot de volgende Sven. Tot de volgende.